Sint Jan receptiemedewerkster Erna de Klein:
‘Niet alleen Piet Mondriaan woonde op de Sint Janstraat 27 in Uden …’
Foto: Isabelle Röben
Tekst: Rob Vrolijk
Ondanks het feit dat ze in 1964 in Dinther werd geboren en haar twee oudere zusters in Vorstenbosch, voelt Erna de Klein – Kluijtmans zich een echte Udense. De huizen in Vorstenbosch en Dinther waar haar ouders destijds woonden waren wat haar betreft twee tijdelijke tussenstations. Oplossingen voor de woningnood die ook toen al een rol speelde. Via vaders werk bij Philips kwam het gezin in 1965 in Uden terecht. Vader en moeder waren van boerenkomaf en dat werd niet verloochend. ‘Ons pap had tien kippenbroedmachines op zolder en als de kuikentjes uitkwamen, verhuisden ze naar de huiskamer. Daar gaven mijn zusjes en ik ze allemaal een naam. Het was helemaal geweldig, want wie had er nu kuikentjes in de huiskamer?’
Na de lagere school ging Erna naar de mavo en vervolgens naar de meao. Na afronding van haar studie reageerde ze op twee vacatures voor administratief medewerkster in het Udens Weekblad. Bij de Rabobank en bij Huize Sint Jan, dat destijds nog een traditioneel bejaardentehuis was. Haar voorkeur ging uit naar de Rabobank omdat ze daar 32 uur in de week aan de slag kon en bij Huize Sint Jan ‘slechts’ 28. Het eerste gesprek was bij Huize Sint Jan en ze had zoiets van ‘vraag maar raak, ik kom hier toch niet te werken’. Maar het gesprek verliep vervolgens zó goed en leuk, dat ze de volgende dag tijdens het gesprek bij de Rabobank wederom dacht ‘vraag maar raak, ik kom hier toch niet te werken’. Maar ook dát gesprek verliep zo enorm positief, dat ze het even niet meer wist. Ze hakte de knoop pas door toen ze voor beide functies werd aangenomen en uiteindelijk voor Sint Jan koos: ‘De sfeer bij Rabobank was prima, maar vanaf het moment dat ik bij Sint Jan binnenstapte, voelde het als thuiskomen. Het grappige was dat de non die de gesprekken deed – de nonnen waren hier nog de baas – tegen me zei: “Ik zou je graag willen aannemen, maar je praat zo netjes. De mensen verstaan je niet.” Maar dat had ik natuurlijk op school geleerd. Bij ons thuis spraken we plat Brabants. Dus zei ik tegen die non dat ik haar opmerking wel herkende, omdat ik mijn oma regelmatig tegen mijn moeder hoorde zeggen: “Wà zisse nou? ‘k verstoa ze nie”. “Oh”, zei de non, “dus je spreekt wel Ujes. Nou dan heb ik geen twijfels meer. Jij wordt het.”’
Werkzaamheden toen en nu
Erna wordt aangenomen in 1985 en in de jaren daarna vinden er een aantal ingrijpende veranderingen plaats. De nonnen maken plaats voor een seculier bestuur en het gebouw wordt grondig gemoderniseerd. In de nieuwe constructie worden administratie en receptie gesplitst en komt Erna – een beetje tegen haar zin – voor een belangrijk deel van haar tijd, in de ochtenden nog met een collega, maar in de middagen in haar uppie terecht op een kantoor op de bovenverdieping. Dus wanneer de kans zich voordoet om acht uur in de week plaats te nemen achter de balie van de receptie, grijpt ze die met beide handen aan. Daar is ze voor haar gevoel meer op haar plek, dan boven tussen vier muren: ‘In het hart van de organisatie, tussen de bewoners. Helemaal mijn ding.’
In 1992 trouwt Erna met Mels de Klein en samen kopen ze een huis op de Vorstenburg. Als in 1994 hun eerste kind Thom wordt geboren, stopt Erna volledig met haar administratieve taken, maar blijft acht uur in de week achter de receptie werken. In 1997 wordt de familie De Klein uitgebreid met Sofie en in 1998 met Janne. Op dit moment werkt Erna 17 uur per week in Sint Jan en draait extra diensten wanneer collega’s vanwege vakanties en ziekte uitvallen.
Tekst loopt door onder de fotoserie
Erna aan het werk tussen 1985 en 1989 in de oudbouw.
Kamperen een grote hobby
Kamperen is een grote hobby van Erna en Mels. In de eerste jaren met de tent en zonder elektra: ‘Back to basics, heerlijk. Ook toen de kinderen waren geboren, zijn we nog geruime tijd op die manier op vakantie gegaan. Maar op een gegeven moment ging dat niet meer. We moesten iedere dag naar de supermarkt omdat we niets hadden om de levensmiddelen koel te houden. Dus zijn we een koelkastje gaan meenemen en omdat we daar toch al elektriciteit voor nodig hadden, ging er ook een koffiezetapparaat mee. We gingen ieder jaar naar een andere plek, maar bleven daar – toen de kinderen nog jong waren – wel de hele vakantie staan. Toen de kinderen wat ouder waren begonnen we met rondtrekken en dat doen Mels en ik nog steeds, met onze ERIBA-caravan. Dit jaar hebben we bijvoorbeeld 7000 kilometer gereden door Oostenrijk naar Kroatië, en in het voorjaar naar Nice en Monaco. Toen we 25 jaar getrouwd waren, hebben we de kinderen voor één keer een verre reis laten uitkiezen en dat is Zuid-Afrika geworden.’
Struikelstenen de grote passie
Heb je het over vakanties, dan heb je het over een zeer geliefde hobby. Maar wanneer je het met Erna over struikelstenen – of Stolpersteine, zoals ze oorspronkelijk heten – hebt, dan gaat het over haar grote passie. ‘Stel je voor, ik was 21 toen ik hier op de administratie kwam te werken. Via de bewonerskaarten kreeg ik het idee dat er alleen maar katholieke bewoners waren in Sint Jan. Maar toen ik dat op een gegeven moment aan een collega vroeg, kreeg ik te horen: “Nee hoor. We hebben ook één Jehova’s getuige, twee protestanten en een Jodin.” Met name dat laatste verbaasde mij: Een jodin? Hier in Uden? “Kwam zijn dan uit Amsterdam?” “Nee hoor, ze is gewoon hier in Uden geboren. Kijk maar op haar kaart.” Dat laatste heb ik gedaan en toen bleek inderdaad dat mevrouw Cato Wolf in achttienhonderd zoveel hier in Uden is geboren. Nou ja, dat bleef in mijn hoofd hangen, maar op dat moment heb ik er niet zoveel mee gedaan. Tot we in 1992 in ons huis op de Vorstenburg kwamen te wonen. Toen kreeg ik op een gegeven moment iemand aan de balie die mij vertelde dat ze ook op de Vorstenburg had gewoond “in het huis naast de synagoge”. Dat was voor mij een enorme trigger. Een synagoge? Hier in Uden? Daar had ik nog nooit van gehoord. En tegelijkertijd bedacht ik dat er dus meerdere joden in Uden gewoond moeten hebben. Want voor één Jood ga je geen synagoge bouwen. Toen ben ik verder gaan zoeken en kwam er achter dat Adriaan Sanders van de Heemkundekring een boekje had geschreven over de Udense Joden. Maar dat boekje was nergens meer aan te komen. Gelukkig komt er in Sint Jan van alles voorbij, dus ook Adriaan Sanders. Ik heb hem op een gegeven moment aan z’n jasje getrokken en gevraagd hoe ik aan dat boekje kon komen. Hij zei: “die zijn allemaal uitverkocht, maar af en toe komen er uit erfenissen boekjes bij mij terug. Als ik er één heb, dan stop ik die bij jou in de brievenbus.” En een half jaar later ligt dat boekje letterlijk bij ons op de deurmat.’
‘Al lezende ontdekte ik dat mevrouw Wolf vroeger tegenover ons woonde op de Vorstenburg en dat in de Sint Jansstraat een ander Joods gezin woonden, dat van David en Judith van Zwanenbergh-van Leeuwen, hun dochter Elisabeth (Betty) en Davids moeder Antoinetta van Zwanenbergh-Wijnhausen. Dat huis kende ik omdat de schilder Piet Mondriaan een jaar bij hen had ingewoond. Dat is ook te zien op de plaquette met het opschrift “Hier woonde Piet Mondriaan.” Ieder dag dat ik van huis naar mijn werk fietste en vice versa, kwam ik langs dat huis en iedere keer dacht ik: Daar hoort een tegel onder te hangen met “hier woonde de familie Van Zwanenbergh, die zijn vermoord in Sobibor.” Waarom hangt dat er niet?’
Een aangrijpend verhaal
‘Maar goed, ik was in die tijd nog niet zo ver om daar actie op te ondernemen. Dat kwam eigenlijk pas toen één van onze dochters met school naar Boedapest ging voor een gezamenlijk project met een school daar. In een latere fase kwamen die Hongaarse tieners ook naar Uden om dat project verder uit te werken en te presenteren. Dat project ging over de verschillen van de Jodenvervolging tussen Boedapest en Uden. Tijdens die bijeenkomst hoorde ik ook voor het eerst over de struikelstenen. En toen ze klaar waren, dacht ik: “Hoe kan het dat wij als Udenaren wél naar het Achterhuis en het Joods Historisch Museum in Amsterdam bezoeken, maar geen enkele aandacht hebben voor het lot van de Joden tijdens de tweede wereldoorlog in Uden?” Later besefte ik dat de mensen in Uden het gewoon niet wisten.’
Na een zoektocht op het internet en via Adriaan Sanders en een ver familielid van de familie ben ik uiteindelijk in contact gekomen met de kinderen van Betty van Zwanenbergh, die de oorlog als enige heeft overleefd. Gezamenlijk hebben we de vraag gesteld: “Waarom heeft Uden geen struikelstenen?” Vervolgens ben ik dat hier in Uden een beetje gaan rondvertellen en verschillende mensen hebben direct aangegeven dat ze wel in een werkgroep wilden.
‘Met z’n allen zijn we keihard aan de slag gegaan, hebben heel veel onderzocht en uiteindelijk hebben we in 2019 in twee sessies 4 struikelstenen gelegd. Drie in de Sint Jansstraat voor de familie Van Zwanenbergh en één op de Veghelsedijk voor Helena Seijffers, de ongehuwde tante van Cato Wolf die ook is vermoord tijdens de tweede wereldoorlog.’
Wat zijn Stolpersteine?
Stolpersteine zijn gedenktekens voor alle slachtoffers van het nazibewind, dus mensen die in de oorlog vervolgd en vermoord zijn. Het is een project waar de Duitse beeldhouwer-kunstenaar Gunter Demnig (1947, Berlijn) in 1995 mee is begonnen. Hij brengt de gedenktekens aan op trottoirs voor de huizen van mensen die door de nazi’s verdreven of gedeporteerd zijn. Demnig noemt het Stolpersteine omdat je erover struikelt met je hoofd en met je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen. In de messing plaatjes, van tien bij tien centimeter, staan naam, geboortedatum, deportatiedatum en datum en plaats van overlijden gestanst.
Tekst loopt door onder de fotoserie.
Het leggen van een Stolperstein.
Toneelstuk en tentoonstelling
‘Maar met het leggen van die struikelstenen, waren we nog niet klaar. We wilden ook het verhaal erachter vertellen. Daarvoor hebben Adriaan Sanders en ik contact gezocht met scenarioschrijver Gert-Jan Peeters, die speciaal hiervoor het toneelstuk “Vrouwen van de Wereld” heeft geschreven. Het stuk zou in het voorjaar van 2020 onder regie van Hanneke Jansen worden uitgevoerd in en door theater Naat Piek. Door corona is dat uitgesteld tot najaar 2021 en het was uiteindelijk een gigantisch groot succes. Er stonden oorspronkelijk zes voorstellingen gepland, maar die waren zo snel uitverkocht dat ze er nog twee bij hebben gedaan. Die waren ook in no time uitverkocht. Er stond buiten zelfs nog een rij mensen zonder kaartje die vroegen of er geen stoelen over waren.’
Ten tijde van het interview is de werkgroep Struikelstenen druk in de weer met het organiseren van een tentoonstelling in het Knekelhuisje in het kader van 80 jaar bevrijding. Te bezoeken in september van 2024. Daar waar het toneelstuk ‘Vrouwen van de Wereld’ vooral handelde over de gebeurtenissen totdat de familie in januari 1943 het eigen huis verliet, vertelde de tentoonstelling het verhaal van de gebeurtenissen vanaf dat moment. Bij welke Udenaren Judith, David en Betty ondergedoken zaten, waar ze naar toegingen toen ze uit Uden vertrokken, hoe Judith en David werden verraden, hoe de jacht op Betty werd geopend en hoe zij als enige de oorlog overleefde. Tijdens deze tentoonstelling was ook het kistje met foto’s te zien dat David in de tuin had begraven en dat Betty na de oorlog heeft opgegraven.
Uitgebreide viering 80-jarige Bevrijdingsdag
Een mooi einde voor het verhaal, zou je zeggen. Maar niet voor Erna, want ze is inmiddels volledig in de ban van de gebeurtenissen in Uden tijdens de tweede wereldoorlog. Nu in het kader van de viering van 80 jaar bevrijding van Zuid-Nederland. Dus toen ze tijdens het uitdelen van de kerspakketten in 2023 een wens mocht doen, had ze er wel één. Alhoewel één’ … ‘Ik wilde in de maand september van dit jaar een hele maand feest vieren in Sint Jan. Te beginnen met een Engelse vlag voor het huis. Verder heb ik in de juli-uitgave van ons huisblad De Verrekijker tien pagina’s gereserveerd voor het verslag van een non over de gebeurtenissen in Sint Jan. Een aangrijpend verhaal over bibberende oudjes in de gang, bominslagen in de keuken en het kinderhuis en de opvang van de kinderen van gearresteerde NSB’ers. In de gang van het tehuis hebben we een tentoonstelling georganiseerd met foto’s en filmpjes van die tijd. Het topstuk was een foto dat we in bruikleen hadden van het Aviodrome. Op die foto zag je Sint Jan van bovenaf met twee witte kruizen op het dak, om te voorkomen dat het gebouw gebombardeerd zou worden. We hebben een concert van het militaire mannenkoor gehad en Adriaan Sanders heeft een lezing gegeven. Alles om deze 80-jarige Bevrijdingsdag niet ongemerkt voorbij te laten gaan, zoals dat met de 75-jarige Bevrijdingsdag wel is gebeurd.’
Erna op haar huidige werkplek. Foto’s: isabelle Röben.
Lees ook het verhaal van Sint Jan horecamedewerker Tiny van Venrooy: ‘Iedere dag is anders. Het verveelt nooit!’
Draagt u de ouderen van Uden een warm hart toe en wilt u een donatie doen aan de Stichting Vrienden van Sint Jan?
Eenmalig of op reguliere basis.
Vul dan het onderstaande formulier in.